Homo ita naturale animal rationale et politicum est, ut uocetur ad optimam rem publicam instituendam, per quam solam plene liberrimus probissimusque fit. Quæ res publica optima legitima dicitur.
Legitima est res publica quæ in iustam legem conditur. Itaque nulla res publica legitima uere ac firme dicitur, nisi illa cuius leges ab uno ex his principiis ― gradatim ordinatis ― oriuntur :
Primus enim gradus est : ut agnosceant naturæ legem ― quæ est « recta ratio congruens naturæ », uel quomodo homines se recte gerent ―, quam ad sequendam cuncti niti debent.
Sequitur ut res publica cuncto homini hoc ius naturale, id est libertatem, tribuere debeat ut secundum legem illam uitam suam agat.
Quem gradum contemplatione tantum ratio ipsa cognoscere potest.
Secundus enim gradus est : ut agnosceant naturæ legem a deo originem habere : numquidnam sit lex quæquam sine legifero ?
Sequitur ut debeatur cuncto homini hoc ius diuinum tribuere ut secundum legem illam uitam suam agat.
Quem gradum contemplatione tantum ratio ipsa cognoscere potest.
Tertius enim gradus est : ut agnosceant Iesum Christum Rex regum et Dei Verbum et unum Deum hominem factum et seruus omnium regisque exemplar esse.
Quem gradum ii tantum qui in Iesu Christi reuelationem credunt cognoscere possunt.
Sequitur ut imperium publicum, si catholicum est, agnosceat Catholicam Ecclesiam diuinitam societatem esse a Iesu Christo ad animas Deum ducendas institutatam.
Translaticiæ autem res publicæ conantur naturæ legem colere. Cum ciuilis potestas hoc ius naturale ciuibus tribuit ut secundum illam præstantissimam legem gubernentur, tum ea auctoritas fit : quæ quod facultates suas naturale ducit perficere et uirtutibus suis dignitatem suam augere unicuique permittit. Reges autem illi qui ciuibus suis ius ita constituunt non modo solute parentur, sed etiam ab eis diliguntur.
Legitimitatis igitur tertii gradus cum dogmatibus, quorum propugnatores nullam legem nisi quam homines sibi imponunt agnoscere colereque uolunt, sociari non possunt.
Res tamen publica, quamquam pessima et iniustissima sit, sustinuenda est, ne, ea profligata, hominum societas ita soluta et turbulentissima sit, ut in fortissimorum quorumque potestatem sit. Qui uero sustinuit non adsentitur : itaque, statim ut possit, nitatur legitimam rem publicam constituere.
Hoc enim naturæ legis Cartæ consilium ― Vexilla Regis Prodeunt uocatum ― omnibus populis gentibusque conuenit, ut unusquisque, a re publica legitima gubernatus, liberrimus dignissimusque fiat.